Żywe ogrody. Część 2

Sad przy domu

Istotnym elementem przy każdym domostwie był kwitnący sad. Drzewa owocowe sadzono także w przedogródkach, np. jabłonie, które nie tylko osłaniały dom od wiatru i słońca, ale również dostarczały owoce. Były sadzone z okazji ważnych wydarzeń rodzinnych, np. wybudowania domu, urodzenia dziecka itp. i traktowano je jak domownika, który broni domu i rodziny przed przeciwnościami losu. Takimi drzewami mogły być też dęby lub lipy.

Pierwsze ogrody ozdobne

W odróżnieniu od ziemskiego chaosu ogrody miały uosabiać niebiańską harmonię, dlatego początkowo przyjmowały one formy geometryczne – prostokątne lub koliste rabaty, rośliny były sadzone w równych odstępach. Wyróżniały się również tym, że sadzone w nich rośliny miały religijną symbolikę. Przykładowo lilie symbolizowały Matkę Boską, czerwone róże – ukrzyżowanego Chrystusa, a bez lilak – chronił dom przed złymi mocami. Od furtki do drzwi domu prowadziła ukwiecona po obu stronach ścieżka, tzw. „droga honorowa”, rosły wzdłuż niej rzędy roślin kwitnących i zimotrwałych. Za domem znajdowało się podwórze gospodarcze, a za nim tak zwane zagumnie, gdzie zakładano warzywnik. Za nimi były już tylko pola, łąki i lasy. W późniejszym okresie ogrody przyjmowały formę swobodną formę, sprawiając wrażenie „pozornego” bałaganu. Na niewielkich przestrzeniach tworzono rabaty kwiatowe  kipiące kolorem i pachnące.  To była podstawa ogrodu wiejskiego, miały one obfitować w barwy i kształty. Wśród roślin królowały malwy, dalie, rudbekie, piwonie, cynie, lilie smolinosy, dzielżany, onętki, słoneczniki, rumiany, floksy wiechowate, krwawniki, tojady, serduszka, szparagi, słoneczniczki, aksamitki, narcyzy, szafirki, irysy, niezapominajki, konwalie, tulipany, nasturcje, nagietki, maki, chabry, goździki, bratki, fiołki, ostróżki, łubiny, orliki, lwie paszcze, gipsówka, liliowce, mieczyki, złocienie, rozchodniki, astry, chryzantemy, chmiel ozdobny, groszek, powoje, a także jaśminowce,  czy bzy lilaki, a w donicach lub skrzyniach - pelargonie. Nie mogło zabraknąć również kwiatów pachnących takich, jak maciejki i zapomniana już dziś, rezeda. Niektóre rośliny zniknęły całkiem z naszych ogrodów. Przykładem może być ruta, która miała zastosowanie w medycynie ludowej przy rozkurczaniu mięśni, znana także z działania wiatro- i moczopędnego. Była również wykorzystywana w obrzędach ludowych, gdyż wyplatano z niej weselne wianki. Panna młoda przed ślubem nosiła na głowie wianek z ruty, który po nocy poślubnej palono, symbolizowała żal za utraconym dziewictwem. Wierzono także, że ma moc odwracania czarów i odpędzania zła. Związane z tą rośliną powiedzenie "siać rutkę", oznaczało życie w staropanieństwie.

Rośliny zyskiwały potoczne nazwy, które wynikały z obserwacji, nawiązywały do kultu religijnego.  Tojad, ostróżeczka lub lwia paszcza nazywane bywały pantofelkami, trzewiczkami lub bucikami Matki Boskiej, w niebieskich kwiatach goryczki wąskolistnej /Gentiana pneumonanthe L./ widziano sukienki Matki Boskiej albo rękawki Matki Boskiej. Orlik pospolity /Aquilegia vulgaris L./ dzięki swoim pięknym kwiatom znany był jako rękawiczki Matki Boskiej. Obserwacje prowadziły również do powstania nazw i przykładowo wszyscy do dziś wiedzą, jakie kwiaty nazywamy śmierdziuchami. Aksamitki w zależności od regionu znane są pod nazwami: studentki, byczki, trupki, turki, bździuchy. Przy ogrodzeniach sadzono przeważnie kwiaty wysokie, miały wtedy lepszy dostęp do światła i były bardziej widoczne z drogi. Na drogę wychodziły „panny bez płot”, czyli nasturcje, chmiel, groszek, powoje. Resztę stanowił malowniczy, bardzo kolorowy gąszcz. Grupy roślin sadzono tak, aby nie zasłaniać okien domu. Niektóre z tych wymienionych wcześniej roślin do dziś są ulubionymi roślinami do ogrodów. Zioła nadal wykorzystywano w przydomowych ogrodach, a wśród nich najpopularniejsze to: 

- dawniej - bylica boże drzewko, wrotycz, szałwia lekarska, mięta, lubczyk, piołun;

- w tradycyjnym ogrodzie: cząber, estragon, kminek, koper, lubczyk, majeranek, melisa, pietruszka, piołun, pokrzywa, rumianek, szałwia, szczypiorek, tymianek.

Kontynuacja tekstu w przygotowaniu