Warzywa liściowe - znane i nieznane - Endywia

Czas upływa i mniej znane gatunki stają się znane bardziej, ale wciąż niektóre warzywa są mało rozpowszechnione. Zatem czas to zmienić i zapoznać się z wybranymi warzywami liściowymi.

Endywia, cykoria endywia, szczerbak wielki, sałata fryzowana zielona

(Cichorium endivia L.)

Cechy

Wyróżnia się dwie formy botaniczne endywii:

- najbardziej znana endywia kędzierzawa tzw. mchowa ma kędzierzawe i postrzępione blaszki liściowe, które tworzą rozetę. Cechuje się niewielką ilością masy zielonej, jest dużo delikatniejsza niż eskariola;

- o szerokich i falistych liściach  - to eskariola. Jest plenna, a po procesie bielenia 50% liści nadaje się do spożycia.

Jest rośliną dnia długiego, dobrze znosi przymrozki, a nawet zimuje w rejonach o łagodniejszych zimach.

Rozmnażanie i uprawa

Endywię można uprawiać z rozsady lub bezpośrednio wysiewać nasiona do gruntu. W uprawie z rozsady wysiew przeprowadzamy z końcem maja do początku lipca. Po ok. 4 – 5 tygodniach rozsadę sadzi się do gruntu w rozstawie 40 x 30 cm. Przy opcji siewu wprost do gruntu wysiew przeprowadza się od połowy do końca czerwca, potem wymagana jest przerywka. Zbyt wczesny siew może spowodować wybijanie roślin w pędy kwiatostanowe. Nasiona lepiej kiełkują na świetle, dlatego nie zaleca się ich przykrywania.

Uprawia się ją jako poplon po roślinach wcześnie zebranych, np. po grochu na zielono, kapuście wczesnej, czy kalafiorze. Bardzo ważne jest odpowiednie nawadnianie, odchwaszczanie i spulchnianie gleby.

Norma wysiewu: 0,5-3kg/ha

Przeciętny plon w uprawie amatorskiej wynosi ok. 2kg z 1 m².

Walory zdrowotne i smakowe

To warzywo jest bogate w sole mineralne oraz witaminę C. Dostarcza także duże ilości witaminy K, która bierze udział w procesie krzepnięcia krwi. Z tego powodu endywia jest przeciwwskazana podczas stosowania leków przeciwzakrzepowych. Jest bogata w liczne przeciwutleniacze, które chronią komórki przed wolnymi rodnikami, tym samym działają przeciwnowotworowo.

Liście endywii mają lekko gorzkawy i pikantny smak, dzięki zawartości glikozydu o nazwie intybina. Usunięcie nerwów przed spożyciem pozwala nieco złagodzić gorzki smak.

Naturalnie występującym błonnikiem w liściach endywii jest inulina, która polecana jest szczególnie diabetykom. Inulina zaliczana jest do probiotyków, które wzbogacają mikroflorę jelitową.

Odmiany

Polecane odmiany endywii: Tosca, Myrna, Glory, Prada, Bossa, de Meaux. Można także spotkać mieszanki endywii  https://zielony-salonik.pl/endywia-mieszanka-odmian.html

Choroby i szkodniki

Endywia z reguły rzadko choruje, jednak jeśli w uprawie endywii można spotkać się z takimi chorobami to takimi, jak:

- mączniak rzekomy - na górnej części liści powstają oliwkowożółte, stopniowo ciemniejące plamy, które z czasem obejmują większą ich część, na dolnej stronie pojawia się obfity, szarobiały nalot. Prowadzi to ostatecznie do zasychania plam,

- mączniak prawdziwy - biały, mączysty nalot grzybni pojawia się na górnej części liści, w miarę rozwoju grzyba, plamy obejmują całą powierzchnię,

- szara pleśń - na liściach tworzą się niewielkie wodniste plamy, które z czasem brązowieją i powiększają się. Przy wysokiej wilgotności, na powierzchni plam tworzy się obfity szaro-fioletowy nalot grzybni. Przy niskiej wilgotności powietrza plamy zasychają,

- zgnilizna twardzikowa - pojawia się na liściach i szyjce korzeniowej w postaci drobnych wodnistych plam, które z czasem powiększają swoją powierzchnię. Na ich powierzchni powstaje biała, watowata, zbita grzybnia z czarnymi punktami - to przetrwalniki grzybni.

- wirus mozaiki sałaty - objawami są karłowatość, jasno- i ciemnozielona mozaika, żółknięcie liści oraz zniekształcenia blaszki liściowej. Wirus jest przenoszony m.in. przez mszyce.

Spośród szkodników można spotkać: mszycę brzoskwiniową,mszycę porzeczkowo-sałatową, mszycę trzmielinowo-burakową, rolnice, ślimaki.

Zabiegi

Endywia jest warzywem, u którego można przeprowadzić bielenie. Na 2 tygodnie przed zbiorem endywię nakrywa się naczyniem do bielenia. Można też na wysokości ok. 2/3 związać liście rafią lub sznurkiem rośliny w celu ograniczenia dostępu światła do wnętrza rozety. Liście bieleją i stają się delikatniejsze. Polepsza to walory smakowe. Bielenie trwa najczęściej 12 – 16 dni.

Uwaga: Istnieją także odmiany samobielące, u których nie trzeba wykonywać zabiegu bielenia.

Ciekawostki

- pierwsze wzmianki na temat endywii pochodzą ze starożytności

- pochodzi z wybrzeży Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej

- nazywana jest także cykorią endywią lub szczerbakiem wielkim

- przy zbyt wysokich  temperaturach staje się bardziej gorzka

- nadaje się do uprawy w donicach na balkonie

- endywia ma silny potencjał przeciwutleniający

Zastosowanie i przepisy

Endywia dodawana jest do surówek, sałatek lub pieczywa. Najczęściej serwowana jest jako zamiennik rukoli, roszponki i innych sałat. Jej niespotykany smak sprawia, że chętnie łączona jest z dodatkami słodkimi i słonymi. Dobrze komponuje się z serem feta oraz słodkimi owocami takimi, jak: granat, mango, ananas, żurawina. Pasuje również jako dodatek do białych mięs i ryb. Można ją jeść także na ciepło. Endywia pełni również funkcję dekoracyjne do ozdoby potraw.

Endywia duszona

Rozeta endywii

Masło

Przyprawy: sól, pieprz

Endywię dokładnie umyć, odsączyć. Do rondla dodać masło (10dkg), rozetę endywii i dusić na wolnym ogniu. Rozety powinny zachować swój kształt. Pod koniec duszenia dodać przyprawy. Podawać jako dodatek do dania głównego.

Francuzi doceniają endywię duszoną – ważne jest jednak, aby przyrządzać ją pod pokrywą, wtedy skruszeje i będzie chrupiąca.

Endywia zapiekana

Bielone rozety endywii

Szynka lub boczek cienko pokrojony

Masło

Ser żółty – ostry, starty

Przyprawy: sól i pieprz

Rozety umyć i obgotować we wrzącej, osolonej wodzie. Po ugotowaniu dokładnie odcedzić i posypać pieprzem Każdą główkę ściśle owinąć plastrem szynki lub boczku, po czym ułożyć ściśle w naczyniu do zapiekania, wysmarowanym masłem. Wierzch posypać startym żółtym serem, na każdej główce położyć kawałek masła. Wstawić do nagrzanego piekarnika, zrumienić i podawać jako przystawkę.